Święta Bożeno Narodzenia, to wyjątkowy czas. Dla większości z nas, to rodzinna wigilijna kolacja, dzielenie się opłatkiem, wspólne kolędowanie, zapach wigilijnych dań oraz ona, świąteczna choinka przyozdobiona lampkami, świecidełkami i szklanymi bombkami.
Większość z nas wie, że tradycja ustawiania w Polsce choinki jest stosunkowo młoda. Upowszechniła się i stała popularna dopiero w pierwszej połowie XIX w.. Początkowo głównie na terenach zaboru pruskiego i austriackiego, aby później na dobre zagościć na terenie całej Polski. Choinki przyozdabiane były wówczas owocami, orzechami, dekoracjami ze słomy i zbóż, cukierkami i ciasteczkami.
A czy wiemy, kiedy powstała pierwsza szklana bombka choinkowa?
Pierwsza szklana bombka choinkowa powstała w 1840 r. w hucie szkła w Lauscha w Niemczech. Jak mówi legenda, bardzo ubogi pracownik huty Hans Greiner, którego nie stać było na ciastka, rajskie jabłka, orzechy, papierowe ozdoby i świece, techniką tzw. “z wolnej ręki” uformował ze szkła proste, kuliste, puste w środku kształty i nimi udekorował swoją choinkę. Kulisty kształt miał przypominać jabłko i chyba dlatego do dziś najpopularniejsze są bombki czerwone i kuliste. Pierwsze pisemne udokumentowane wzmianki na temat szklanych bombek pochodzą z 1848 r. Podobnie jak i informacja o zastosowaniu drewnianych form do ich produkcji. Nowa forma dekorowania choinek zaczyna zyskiwać coraz większą popularność, a ich produkcja i sprzedaż staje się dochodowym interesem ratując hutę w Lauscha przed bankructwem.
Szklane ozdoby choinkowe stają się tak popularne, że w połowie XIX w. powstaje wiele małych rodzinnych manufaktur, które produkują bombki. Dmuchaniem kształtów zajmują się przeważnie mężczyźni, a dekoracją panie i dzieci. Jak szybko szklana bombka zyskuje na popularności świadczy fakt wydania w 1860 r. katalogu, w którym po raz pierwszy można znaleźć ofertę szklanych bombek choinkowych. Popularność szklanych bombek choinkowych trwa do dziś, niestety częściowo przyćmiona produkcją maszynową.
Jak powstaje ręcznie robiona bombka choinkowa?
Ręczna produkcja bombek choinkowych, to skomplikowany wieloetapowy proces produkcyjny, w który zaangażowanych jest wielu wykwalifikowanych i doświadczonych pracowników. Pierwszy etap produkcji rozpoczyna się w pomieszczeniu dmuchalni szkła. Szkło rozgrzewa się tu nad palnikami gazowymi do temperatury 650°C , aby nadać mu plastyczność i móc formować z niego dowolne kształty – szpice, sople, okrągłe bańki lub inne kształty. Przy formowaniu kształtów, używa się także specjalnych form. Sam proces dmuchania wymaga precyzji, wyczucia, a także wytrwałości i dobrej kondycji fizycznej. Efektem pracy dmuchaczy są szklane, bardzo cienkie, przeźroczyste bombki.
Kolejnym krokiem produkcyjnym jest srebrzenie wewnętrznych ścianek bombek azotanem srebra. Dzięki temu procesowi bombka uzyskuje efekt lustra i niepowtarzalne błyszczenie, a dekoracja zewnętrzna zyskuje tło. Kolejny krok, to zanurzanie w farbie, aby uzyskały pożądany kolor. Tu też istotne jest doświadczenie pracowników. Farby nie może być za mało, ponieważ nie pokryje ona wówczas całej powierzchni. Ani za dużo, bo jej nadmiar spowoduje powstanie zacieków. Bombki po pokryciu farbą umieszcza się w tunelu, gdzie odbywa się suszenie w temperaturze od 40°C do 80°C.
Wysuszone, wysrebrzone i ufarbowane bombki trafiają do dekoratorni. To na tym etapie bombki zyskują największy blask i urok dzięki umieszczonym na nich wzorom ozdób. Zdobienie wykonuje się ręcznie, wg. wcześniej przygotowanych szablonów. Bombki malowane są pędzelkiem, pokrywane są także w niektórych miejscach klejem, aby w procesie dekorowania można było wykorzystać brokat lub inne elementy dekoracyjne.
Końcowy etap produkcji to pakowanie. Przy pakowaniu z uwagi na delikatność bombek, wykorzystywane są papierowe bibułki, lub specjalne plastikowe korytka ochraniając bombki. Gotowe produkty trafiają do tekturowych pudełek.
Niewiele osób wie o tym, że Polska jest jedną największych potęg w produkcji bombek na choinkę. Nasze doświadczenie w tym rzemiośle sięga blisko 80 lat. Słyniemy i specjalizujemy się w eksporcie wyrobów premium – czyli ręcznie robionych szklanych bombek choinkowych. Obecnie zajmujemy trzecie miejsce na świecie jako największy producent tych ozdób zaraz za Chinami i Niemcami. Swoją potęgę budujemy od końcówki lat 40 ubiegłego wieku, kiedy to Amerykanie obiecali, że będą kupować w Polsce te świąteczne ozdoby. Powstało wówczas w naszym kraj wiele fabryk i mniejszych manufaktur, a większość dostaw kierowana była właśnie od USA. Niestety dobra passa skończyła się, a sprzedaż za ocean zmalała po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 r. W efekcie na rynku pozostali tylko najsilniejsi gracze. Obecnie największym polskim producentem ręcznie robionych szklanych bombek choinkowych jest firma Vitbis ze Złotoryi.
Zachęcam do obejrzenia filmu, pokazującego cały proces produkcji szklanych bombek choinkowych.
Marzena Cichewicz
www.muzeumbombki.com.pl
